Neden önemli: SKA, veri üretim kapasitesiyle mevcut bilimsel altyapıları katbekat aşarak astronomide yeni bir çağ açacak. Uluslararası iş birliğiyle yürütülen proje, yalnızca evrenin sırlarını değil, yüksek performanslı hesaplama teknolojilerinin geleceğini de şekillendirecek.
Astronomi dünyasının en iddialı projelerinden biri olan Square Kilometer Array (SKA), tamamlandığında dünyanın en büyük radyo teleskobu unvanını alacak. Uzmanlar, teleskobun her yıl yaklaşık 600 petabaytlık veri oluşturacağını belirtiyor. Bu rakam, günümüzün en güçlü bilimsel altyapılarının üretebildiği veri miktarının yüzlerce kat üzerinde bulunuyor.
Teleskop evrenin en eski ışıklarını yakalayacak
SKA teleskobu, iki kıtaya yayılan dev bir altyapıyla hayata geçiriliyor. Avustralya’da kurulan SKA-Low bölümü düşük frekanslı sinyalleri toplamak için yüz bini aşkın antenle donatıldı. Güney Afrika’daki SKA-Mid ise yüksek frekanslarda gözlem yapabilen yüzlerce parabolik çanağa sahip olacak.
Her iki tesis de onlarca ülkenin desteğiyle yürütülen SKA Observatory organizasyonu altında inşa ediliyor. Teleskop, Büyük Patlama’dan sonra ortaya çıkan ilk yıldızları ve galaksileri izleyerek evrenin kökenine ışık tutacak. Bilim insanları kara deliklerin gelişimini, hızlı radyo patlamalarının doğasını ve nötron yıldızlarının davranışlarını bu gözlemlerle anlamaya çalışacak.
Teleskop dev veri merkezleriyle desteklenecek
SKA Teleskobu, saniyede 2 petabit seviyesinde ham veri üretecek kapasiteye sahip olacak. Bu devasa veri akışı, saniyede yaklaşık 8 terabit hızla dünyanın en gelişmiş süper bilgisayarlarına aktarılacak.
Science Data Processor olarak adlandırılan özel işlemci sistemleri, ham veriyi işleyerek bilimsel analizlere uygun hâle getirecek. Ardından işlenen veriler, küresel ölçekte konumlandırılacak olan Kanada, Avrupa, Asya ve Afrika’daki uzman veri merkezlerine dağıtılacak. Bu merkezler, veriyi işleyip araştırmacıların kullanımına sunmakla görevli olacak.
Ölçek karşılaştırması yapıldığında CERN’de görev alan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı yılda yaklaşık 1 petabayt veri üretebiliyorken, SKA Teleskobu aynı sürede bunun yüzlerce katını sağlayarak bilim dünyasında yeni bir veri boyutu tanımlayabilir.
Teleskop ilk gözlemleriyle yeni dönemi başlattı
Avustralya’daki SKA-Low tesisinde bulunan dört istasyon, bu yıl ağustos ayında başarıyla faaliyete geçti. Söz konusu istasyonlarda konuşlandırılan binin üzerinde anten, test gözlemleri sırasında gökyüzünün sınırlı bir kesitinde 85 galaksinin tespitini sağladı.
Uzmanlar, sistemin tam kapasiteyle çalışmaya başlaması durumunda aynı bölgede yüz binlerce galaksinin gözlemlenebileceğini öngörüyor. Öte yandan, Güney Afrika’da kurulumu süren SKA-Mid teleskobunun ilk çanağı, Temmuz 2025’te nötr hidrojen sinyali tespit ederek önemli bir kilometre taşını geride bıraktı. Bu başarı, teleskobun evrenin temel bileşenlerini araştırmak üzere hazır olduğunu ortaya koydu.
Projenin tamamlanmasıyla birlikte bilim insanları yalnızca astronomi alanında değil, aynı zamanda veri bilimi ve yüksek performanslı hesaplama teknolojilerinde de çığır açmayı planlıyor. SKA teleskobu hem teknik ölçeği hem de küresel iş birliği modeliyle bilim tarihinde kalıcı bir iz bırakmaya hazırlanıyor.
